Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçeklesevinçli bir düzen bileğildir. Haklar, topluluk ortamında insanoğluın nitekim nite davrandıklarını bileğil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Doğruluk kıymeti dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene almak, sosyal dirimın gerçekleşmesini yağdırmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin içinsına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kesinkes yakınlarında kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle topluluk ortamında insanoğluın tasarruf ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her mevsim mümkündür. “İşte tüze, insan davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir yol, bir bütündür.” İnsan-insan, insan-huy ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biröte görüş ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, topluluk sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak belirten telakkilerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini yağdırmak için konulmuş olan ve amme gücüyle desteklenen kaide, pay ve seçimın hepsidür. Daha geniş bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş sosyal yaşamma düzenidir. Haklar Lafız Mazmunı Haklar kelimesi Arapça “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “pay” kelimesinin çoğkebir “beddua’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na nazaran tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet mealında da kullanılır. Teknik Mazmunı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu sinein hala doyurucu bir tanım yapılamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Belli başlı bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak tüze, kendi ortamında çizgi olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri konu saha kısmına Özel Haklar, zevat ile ülke veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun mebdelıca ast dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik ülke tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kıymetiharbiye kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde analog nitelikteki tam durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar sahaında yaptırım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Haklar düzenini sağlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları çelmek sinein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve tıkır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, parti yama; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları kabil çeşitli tüze dallarında çeşitli yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya siyasal telakkileri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan tüze, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir yaşamma düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal dirimı düzenleyip insanoğluın barış ve asayiş ortamında bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Kılgın Yarar (Içtimai İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun kılgın amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk ortamında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın yapısından meydana gelen gereksinimlerinı içinlamaya çdüzenışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni dirimın çizgi gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın tabii yapısına ve bundan sonra mevrut gereksinimlerine şayeste edinmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, konuşu gerçeklere bile vabestedır; konuşu yokluklara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile belli başlı bir kodifikasyon şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak reel kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanımıyla türe, “bir muadele düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere iki çeşitli anlamda kullanılır. Doğruluk esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet mealında zatî bir özelliği deyimler. özlük her mevsim haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni harcamak uğrunda sakır sakır ve bileğsorunmez bir çaba gösterir. İşte bu tasarruf ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe peritonı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği bağ biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze sahaında hukuki kıymetiharbiye olarak hanek konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Sosyete sineindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini sineaziz kurallar tamü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve almak yerinde bulunduğuna nazaran, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine hükümran kâin, nesnel ve salt bir kıymetiharbiye niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini sineerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lüzumlu mevcut düzeni gözlemek, gerekse onu bileğsoruntirmeyi meşrulaştırmak sinein her mevsim adalete mebdevurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta içinmıza müesses tüze düzenlerinin asli örneği, olması gereken tüze mealında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut tüze düzenlerinin kendisine şayeste olup olmadığı açısından bir kıymetiharbiye ve istimara ölçüsü olabilir. Yeniden bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve zararlı içinlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon istikrar ortamında olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Normal olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşamma uyacak, hem bile bu sosyal dirimın barış ortamında sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü sağlamaya çdüzenışacaktır.